Odżywki i suplementy w świecie sportowca wyczynowego

Temat stosowania suplementów i odżywek w sporcie od lat budzi emocje. Z jednej strony sportowcy przypisują im magiczne możliwości i wpływ na wydolność ich organizmu. Z drugiej strony naukowcy zwracają uwagę na niebezpieczeństwo stosowania tych środków. Niebezpieczeństwo to pojawia się na dwóch płaszczyznach. Jedną jest szkodliwość dla zdrowia, drugą nieświadome złamanie przepisów antydopingowych.

Wzmożony wysiłek fizyczny towarzyszący uprawianiu sportu powoduje zwiększone zapotrzebowanie na energię i wiele składników odżywczych, jednakże badania naukowe wykazują, że sama prawidłowo skomponowana dieta, oparta na naturalnych produktach jest w stanie dostarczyć zwiększonych ilości energii i wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Powstaje zatem pytanie, czy istnieje potrzeba wspomagania sportowców wyczynowych odżywkami? Odpowiedź jest twierdząca, suplementacja sportowców wyczynowych jest wskazana, zwłaszcza w warunkach dużych obciążeń treningowych.

Jednak, jak uważa Alicia Kendig Glass, dietetyk sportowy w Komitecie Olimpijskim i Paraolimpijskim Stanów Zjednoczonych nadmiar potrzebnych organizmowi składników i witamin może okazać się szkodliwy. Podkreśla, że podstawą funkcjonowania sportowca jest racjonalna, zrównoważona dieta, a suplementacja powinna być stosowana tylko wtedy, gdy są ku temu wskazania. Np. sportowcy, u których zdiagnozowano anemię mogą przyjmować suplementy żelaza, ale z pewnością nie można jej stosować w przypadku tych, którzy mają hemochromatozę, chorobę genetyczną, która powoduje, że poziom żelaza jest zbyt wysoki. Podobnie jest z witaminą D. Jej przyjmowanie w niewielkich dawkach w miesiącach zimowych jest zasadne, ale nie oznacza to, że im więcej tym lepiej. Z doświadczeń pani Glass wynika, że nadmiar suplementacji może powodować mrowienie i drętwienie kończyn, zaostrzenie objawów cukrzycy oraz blokować wchłanianie innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Przy stosowaniu odżywek celem nadrzędnym jest troska o zdrowie sportowca, dlatego stosowane suplementy powinny być bezpieczne, skuteczne i dozwolone w sporcie.

Odżywki dla sportowców są grupą produktów szczególnie mało przebadaną pod względem efektów ubocznych, dlatego przy ich stosowaniu należy zachować dużą ostrożność i umiar. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów skierowanych dla osób aktywnych fizycznie, których działanie nie zostało potwierdzone rzetelnie przeprowadzonymi badaniami naukowymi. Skuteczność wielu z nich jest więc problematyczna. Poza tym odżywki mogą zawierać niedozwolone w sporcie substancje i stosowanie ich niesie ze sobą ryzyko dyskwalifikacji.

Wychodząc naprzeciw potrzebom sportowców Australijski Instytut Sportu, na podstawie gruntownej i krytycznej analizy badań naukowych, opracował program suplementacji osób uprawiających sport wyczynowo, w którym wydzielono 4 grupy suplementów:

• grupa A – odżywki i substancje szczególnie polecane sportowcom, gdyż podczas wysiłku wykazują działanie wspomagające. Do grupy tej należą napoje oraz żele i batony dla sportowcow, posiłki w formie płynnej, preparaty mineralno-witaminowe, wit.antyoksydacyjne: E i C, wapń, żelazo, kofeina, kreatyna, dwuwęglan lub cytrynian
  oraz witamina D
• grupa B – suplementy polecane sportowcom, choć wymagają dalszych badań, gdyż dotychczasowe wyniki nie dostarczają wystarczających dowodów na ich skuteczność. Do grupy tej należą: glutamina, glukozamina, HMB (ß-hydroksymaślan), ß-alanina, siara, probiotyki, ryboza, melatonina
• grupa C – suplementy, co do których istnieją poważne przesłanki naukowe, że ich przyjmowanie nie przynosi sportowcom korzyści. Do grupy tej należą: aminokwasy rozgałęzione, karnityna, pikolinian chromu, inozyna, koenzym Q10, tlenek azotu, cytochrom C, -orizanol i kwas ferulowy, pirogronian, tlenek azotu, ZMA (Zn, Mg i B6 chelatowane aminokwasami), Cordyceps (Maczużnik chiński), Rhodiola Rosea (Różeniec gorski), żeńszeń, natlenowana woda
• grupa D – suplementy niewskazane, lub wręcz zabronione. Do grupy tej zaliczono androstendion, 19-norandrostendion DHEA, 19-norandrostendiol, ephedra, strychnine, Tribulus terrestris (Buzyganek ziemny) i inne ziołowe suplementy mające wpływ na wzrost wolnego testosteronu we krwi oraz glicerol

Należy zaznaczyć że wykaz odżywek w poszczególnych grupach nie jest stały i zmienia się wraz z postępem badań naukowych nad poszczególnymi odżywkami. Aktualny wykaz suplementów w poszczególnych grupach można znaleźć na stronie Australijskiego Instytutu Sportu.

Zawodnicy uprawiający sport wyczynowo powinni stosować suplementy głównie grupy A, gdyż są to produkty szczególnie pomocne w osiąganiu celów żywieniowych i optymalnej wydolności fizycznej, nawet przy prawidłowo zbilansowanej diecie. Celem stosowania tych odżywek jest przede wszystkim uzupełnianie rezerw energetycznych w ustroju, wspomaganie procesów odnowy oraz utrzymanie organizmu w stanie właściwego nawodnienia. Jednakże należy zaznaczyć, że przyjmowanie odżywek, nawet tych z grupy A, obarczone jest ryzykiem pozytywnego wyniku w badaniach antydopingowych.

Stosując wspomaganie odżywkami należy także pamiętać o indywidualnych reakcjach organizmu na przyjmowane suplementy, gdyż niektóre substancje o potwierdzonej skuteczności w przypadku pewnych osób, mogą okazać się nieefektywne lub wręcz szkodliwe w przypadku innych. Przykładem takiej odżywki jest dwuwęglan sodu. Poza tym uzupełnienie składników odżywczych diety (np. witamin, czy składników mineralnych) powinno być stosowane tylko w uzasadnionych przypadkach (np. przez osoby obniżające masę ciała, czy w okresie szczególnie dużych obciążeń treningowych) w ilościach, które nie powodują przekroczenia górnych tolerowanych poziomów spożycia. Wyższe, terapeutyczne dawki tych składników powinny być przyjmowane pod kontrolą lekarza i w sytuacjach, kiedy taka potrzeba występuje np. w stanach wcześniej stwierdzonych niedoborów.

Każdy sportowiec sięgający po odżywki, powinien przede wszystkim zadbać o jakościowe jedzenie i przemyślaną, dopasowaną do dyscypliny oraz wysiłku dietę, a następnie – w przypadku wystąpienia takiej potrzeby – stosowanie odżywek i suplementów (głównie z grupy A) w warunkach dużych obciążeń treningowych. Najpierw racjonalne żywienie, dopiero później uzupełnianie niedoborów. Nigdy odwrotnie.

Konsultacja naukowa: dr Jadwiga Malczewska-Lenczowska

Informację o suplementach prezentujemy również w zakładce